Yatırım Teşvik Nedir?

Teşvik Sisteminin en önemli amacı ülkenin üretim kapasitesini artırmaya yönelik, hatta cari açığın azaltılması amacıyla ithalat bağımlılığı yüksek olan ara mal ve ara ürünlerin üretilmesini teşviklemektedir. 

Teknolojik dönüşümü sağlayacak yüksek ve orta teknoloji yatırımlarıda teşvik kapsamında olmaktadır.

Teşvik belgesi kapsamında altı bölgeye ayrılan ülkemizin istanbul en büyük yatırım alan şehir olması ile birlikte doğudaki illerin daha az yatırım almasından ötürü bu dengesizliği bu bölgelere göre gelişmişliği, gelişmişlik farklılıklarını azaltmak amacıyla da her bölgeye eşit yatırım olanaklarının sağlanması adına  teşvik sistemi kurulmuştur.

Destek unsurlarının artırılması adına ve bu kapsamda da günümüz teknolojilerinin firmaların daha korkmadan yatırım yapmaları ve devlet kendi alacağından feragat edip bir nevi firmalara yatırım aşamasında sermaye sağlamaktadır.

Ne Tür Girişimlere Destek Verilir?

Genel anlamda firmaların bütün üretimleri desteklenmektedir. Teşvik sistemi içerisinde belli teşvik alt dalları bulunmaktadır. Teşvik sisteminde üretim konularına, üretim yerlerine, illere, faaliyet gösterdikleri alanlara göre alabilecekleri birçok teşvik bu sistemde bulunmaktadır. Hizmette destek alabilmektedir, bakanlığın yayınladığı bazı listeler bulunmaktadır,  bu listeleri kontrol ederek desteklenen sektörler belirlenmektedir.Genel anlamda üretici firmalar desteklenmektedir. Yeterki belli şartları sağladıktan sonra üretimin kapasitesinin artırılması, modern teknolojilerinin fabrikalara uygulanması, ya da sıfırdan farklı yatırımların yapılması bu tarz girişimleri devlet teşvik sistemi kapsamında desteklemektedir. 

Firmaların günümüzde en büyük sıkıntıları yatırım aşamasındaki sermaye depolarıdır. Her yatırım fikri akla ve zamanı geldiğinde firmalar tabi nakit harcamaları nedeniyle korkarak yaklaşmaktadırlar. Belki kısa vadede değil de, uzun vadede yapılıyor. Tabi bu uzun vadede olmasıda, kısa vadede gerçekleşmesiyle birlikte belki daha çok kazanç sağlanacak iken, belki uluslararası arenada da  daha fazla kazanç sağlanacakken uzun vadeye yayılarak bu kazançı bölmüş oluyor ve belki verimi düşmüş oluyor. Burada devletin firmalara verdiği avantajlar bulunmaktadır. Bunlar;

1. KDV İstisnası ; SSK tarafındaki vergisel yükümlülükleri firmadan belli oranlarda almadan, bu almadığı tutarları sermaye olarak kullanılmasını sağlamaktadır. Örneğin almadığı bu tutarlar nelerdir, birincisi yapılacak makina yatırımlarında firma  KDV ödememektedir. Bir milyonluk yatırım da yüzseksen bin liralık KDV' yi devlete  ödemeyerek bir makine daha alabilmektedir.
2. Gümrük Vergisi Muafiyeti; Gümrük vergisi muafiyeti gümrükten hangi ülkeden geldiğine göre değişmektedir. Gümrük oranları genelde %3 - %5 lerden %10’a kadar çıkabilmektedir. Burda da yine makinanın tutarı önemli bir unsurdur, yatırım bir kısmı yurt dışından direk getiriliyorsa gümrük vergisinden muaf olunarak belki bir makine daha ordan alma imkanı sağlayabilmektedir.
3. Vergi İndirimi ve Vergi Muafiyeti; Vergi indirimi ve vergi muafiyeti hakkı bulunmaktadır. Ödenen kurumlar vergisinde ve devlete ödenen vergilerdeki indirim, sermaye olarak belirli oranlarda ödenmeyip yatırımda sermaye olarak kullanmasında teşvik sağlamaktadır.
4. Sigorta Prim Desteği; Yatırım sonrasında yeni alacağı personellerin belirli oranda ve belli yıllara kadar sigorta işveren payları ödenmemektedir.
5. Yatırım Yeri Tahsisi; Arazi tahsis hakkı bulunmaktadır. Firmalar komple bir yatırım yapmaya kalktıklarında yaptıkları yatırımın bina inşaatına yönelik arazi tahsisini sağlamaktadır. Avantajlarına baktığımızda bir bölgesel teşvik olarak firma bir milyonluk yatırımda iki yüz,üç yüz bin Liralık kar etmiş olabilmektedir. İki yüz, üç yüz bin Türk Lirası demek bir makine daha üretim ağına katmak demektir.

Genel Teşvik Sistemi 

Genel teşvik sistemi kapsamında herhangi bir bölge ayrımı yapılmaksızın tüm ekonomik alanlara dönük olarak uygulanan teşviklerdir. Örneğin, firmalar üç yıl içerisinde  en az bir milyon TL'lik  yatırım yaparak KDV ve gümrük vergisi muafiyetinden faydalanmaktadır. Genel teşvik sisteminde makine imalatçısı da alabilir, hizmet veren bir otel de alabilmektedir.

Bölgesel Teşvik Sistemi 

Bölgesel teşvik kapsamında fayda daha fazladır. Burda KDV ve gümrük vergisi muafiyetinin yanı sıra yatırıma katkı oranı yani yapılacak yatırımın belli oranını yıl sonunda ya da, üç ayda bir çıkan vergilerden, altı ayda bir çıkan vergilerden düşerek bir muafiyet kazanılıyor. Ödenen kurumlar vergisi oranında indirim hakkına sahip olunmaktadır. Yatırım sonrasında SGK işveren paylarında yine belli oranlarda, yeni personellerde geçerli olmak üzere indirim sağlanmaktadır. Yatırım yeri tahsis hakkı ve kredi çekmeye yönelik kalktıklarında belli oranlarda döviz ve tl cinsine puan indirimi vardır.

Stratejik Yatırımlar  

Devletin belirlediği bazı konular var cari açığı artıran ve onların üretilmesi bu cari açığın azaltılmasına yönelik bazı yatırım konuları var bunları destekledik. Yatırım kapsamında minimum elli milyon TL'lik yatırımları dahil etmektedir.

Öncelikli yatırım Konuları 

Öncelikli yatırım konuları da devletin yayınladığı teknoloji seviyeleri yüksek, cari açığı artıracak, büyük montanlı yatırımları desteklemektedir. Verdiği destek konularıda bölgesel teşvikteki gibi, KDV istisnası,  gümrük vergisi muafiyetinin yanı sıra kurumlar vergisi muafiyeti ve kurumlar vergisinde indirim hakkına sahip olunmaktadır. SGK işveren payı, arazi tahsis hakkı ve kredi puan indirimi fazi puan indiriminden de faydalanabilmektedir.

Firmaların Türk Ticaret kanununa göre kurulması gerekmektedir sadece , lazım sadece tabi özel sektöre destek verilmemektedir. Bu kapsamda Devletin kendi kamu kurum ve kuruluşları,kamu kuruluşu niteliğindeki meslek kuruluşları, gerçek kişiler, adi ortaklıklar, sermaye şirketleri, kooperatifler, dernekler ve vakıflar, yurt dışındaki yabancı şirketlerin Türkiye’deki şubeleri teşvik kapsamına girebilmektedir.

Kurulu şirketler bütün görevlerini yerine getirmiş olmaktadır, lakin sıfırdan yatırım yapma isteği olan ama tüzel kişiliğe bürünmemiş firmalar öncelikle tüzel kişiliklerini tamamlayıp daha sonrasında başvuru yapmaları gerekmektedir. 

Firmaların yatırım teşvikten faydalanabilmesi için araştırmalarını çok iyi yapması gerekmektedir, Yapacakları yatırımlar hangi konulara dahil olmakta, bölgesel mi yoksa genel teşvik midir ya da yapacakları yatırım tutarlarını iyi analiz etmek gerekmektedir. Bu doğrultuda araştırıldığında bakanlığın sayfasında yayınladığı listeler ve bilgiler bulunmaktadır.

Bu doğrultuda kendi sektörlerini, kendi faaliyetlerini, yapacakları yatırım konularını, ne tür teşvik alabiliyor önden araştırabilmektedirler. Başvuru yaparken de bu doğrultuda kanunlar kapsamında, hangi kanundan yararlanılacak yararlanma durumları varsa eğer ona göre başvuru aşamasında bu şekilde giriş yapmaları gerekmektedir. En önemlisi Türkiye'de yerleşik firma olması Türk Ticaret Kanununa göre kurulmuş olmaları gerekiyor.

Firmaların daha önce yapmış olduğu mevcut yatırımlar için veya mevcut istihdamları kapsamında yatırım teşviklerinden faydalanılamaz. Mevcut tesise ilave yatırım yapılacak olması ve bu yatırım için yatırım teşvik belgesi  alınması halinde yatırım teşviklerinden faydalanılabilmetkedir. Burada halihazırda kurulu tesisine kapasite artırımı, buna tevsi yatırımda denilmektedir, onun dışında modernizasyon ya da ürün çeşitlendirme konularında firmalar teşvik başvurusunda bulunabilirler. İlla sıfırdan yatırım yapmak şartı yoktur, mevcuttaki üretim alanlarını da geliştirebilirler. Örneğin, yeni makine alımlarında, yan arazi alımında, fabrikasının yanında yeni bir arazisi vardır, o alanda da yatırım yapabilirler, birleştirebiirler, illa farklı illere sıfırdan yatırım yapmalarına gerek yoktur, mevcut tesise de yatırım yapabilirler.

Yatırım teşvik belgesi onaylandıktan sonra eski sistemdeki gibi elimizde yatırım teşvik belgesi matbu döküman halde bulunmamaktadır. Herşey sistemde online olduğu için, sadece vergi dairesi tarafında verginin aktif edilmesi ile ilgili bir dilekçe ile müracaat etmek gerekmektedir. 

Verginin alındığı KDV, gümrük vergisi,onun dışında kurumlar vergisi tarafında muafiyetlerini aktive etmesi için bir dilekçe ile başvurması gerekmektedir. Yatırımın beyan edilen tutarının belli bir oranında %10 luk kısmın tamamlanmasından sonra bakanlık tarafında da teşvik belgesinin başladığının kanıtı olmaktadır. %10 luk bir yatırımı tamamlamanız gerekmektedir. Sanayi bakanlığı da yatırıma başlanıldığının kabul edilebilmesi için, yatırım tutarının en az yüzde onu oranında (elli milyon lira ise %10’u en az beş milyon Türk Lirası) harcama yapılması gerekmektedir.

Destek Oran ve Süreleri

Yatırım Teşvik Sisteminde 6 bölge yer almaktadır. KDV ve gümrük muafiyet vergisi direk ortadan kalktığı için orda bir orandan bahsedemeyiz. 

Yatırıma katkı oranı 1. bölge ile 6. bölge arasında düşünürsek; %15 den %50’ye kadar kurumlar vergisi ve gelirler vergisi indirimi %50 den %90 a kadar, sigorta primi işveren hissesi %10 dan %35 e kadar, sigorta işveren paylarında 2 yıldan 7 yıla kadar bu hakları kullanabilmektedirler.

Bu oranlarda muafiyet sağlanabilir,bölgelere göre değişebilmektedir. Örnek veriyorum yatırıma katkı oranında birinci bölge olan İstanbul %15 desteklenirken, doğuda altıncı bölgede bulunan Hakkari'de %50 oranında yatırıma katkı oranı uygulanmaktadır. İstanbulda kurumlar vergisinde %50 indirim hakkına sahipken, Hakkaride %90 oranında kurumlar vergisi muafiyet oranı sağlanmaktadır.

Organize sanayi bölgeleri içerisinde olan firmalar yatırım yaptıklarında,bu oranlara beşer, onar puan daha eklenmektedir, İstanbul da organize sanayi bölgesi %15 den %20 ye yatırıma katkı oranı çıkmaktadır.

 

Yeni Teşvik Sisteminde Kümelenmeye Yönelik Yatırımlar Nelerdir Hangi Ayrıcalıklar Sağlanmaktadır?

Burada kümelenme şöyle;

• Organize sanayi bölgelerinde gerçekleştirilecek yatırımlar ile endüstri bölgelerinde gerçekleştirilecek imalat sanayinin yatırımları teşviklenmekte 
• Aynı sektörde faaliyet gösteren en az beş gerçek veya tüzel kişinin ortağı olduğu yatırımcı tarafından gerçekleştirilecek ve ortak  faaliyet gösteren alanlarda entegrasyonu sağlayacak yatırımlar

bu kapsamda olup, vergi indirimi ve sigorta primi işveren hissesi desteği açısından bir alt bölgede uygulanan oran ve sürelerde destek alabilirler.

 

Stratejik yatırımlar cari açığın azaltılması amacıyla ithalat bağımlılığı yüksek ürünlerin üretimine yönelik uluslararası rekabet gücümüzü artırma potansiyeline sahip stratejik öneme haiz yatırımları bu kapsamda desteklenmektedir.

Stratejik yatırım konularının belirlenmesine yönelik farklı bir yaklaşım geliştirilmiş olmakla beraber yatırım konusu liste yerine uygulama amacı doğrultusunda kriterler belirlenmiştir. Bu kriterlerin tamamını sağlayan yatırım konuları stratejik yatırım olarak kabul edilmektedir. 

Bunlar nedir;

• Yatırımın asgari sabit yatırım tutarı elli milyon tl üzerinde olması gerekiyor, 
• Yatırım konusu ürünle ilgili yurt içi toplam kapasitesinin ithalattan az olması gerekiyor, 
• Bakanlıkça belirlenecek esaslar çerçevesinde yine vergi konusu yatırımla sağlanacak katma değerin asgari %40 ı olması gerekiyor.Örnek vermek gerekirse, on milyon tl lik yatırım yapıldığında dönüşünün kırk milyon dolar olması gerekmektedir.
• Yatırımın konusu son bir yıl içerisinde gerçekleşen toplam ithalat tutarının elli milyon dolar üzerinde olması gerekiyor.
•  Asgari sabit yatırım tutarı üç milyar Türk Lirasının üzerinde olan öncelikle yatırım stratejik yatırım olarak kabul edilmektedir. 

 

Saydığımız kriterlere baktığımızda genelde üretim cari açığı azaltmaya yönelik ürünlerden bahsedilmektedir. Hizmet kapsamında olanlar genelde bakanlığın listelerinde revize yapması ya da eklenmesiyle olabilmektedir. Esasında baktığımızda saydığımız kriterler kapsamında hizmet sektörleri desteklenmiyor. 

Öncelikli Yatırım Konuları Nelerdir?

Burda öncelikli yatırım konuları çok özel üretim konuları ya da özel konular olmaktadır. Burada cari açığı azaltacak ya da ülkenin üretimi çok fazla olmayan konulara yönelik destek verilmektedir. 

Örneğin; savunma sanayine yönelik yatırımlar, motorlu kara taşıtları,otomobil ya da otomobil yan sanayi, otomobil motoru üretimine yönelik yatırımlar, maden işleme yatırımları,Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK ve KOSGEB tarafından desteklenen AR-GE projeleri neticesinde geliştirilen ürünlerin veya parçaların üretimine yönelik yatırımlar.olabilir 

Özel spesifik konular öncelikli yatırım konularına girmektedir veya yatırım miktarları da büyük montanlı olan yatırımlar öncelikli yatırım kapsamına girmektedir. Örneğin, motorlu taşıtlarla ilgili asgari üç yüz milyon tl tutarında yatırım yapılması gerekmektedir, asgari elli milyon tl tutarındaki sıvılaştırılmış doğalgaz yatırımları genelde yüksek meblağlı üretim konularını kapsamaktadır.

Yatırım Projemiz için Diğer Bir Kamu Kuruluşundan Destek Almaktayız, Bu Proje İçin Yatırım Teşvik Belgesi Alabilir Miyiz?

Eğer bir kamu kurumundan firma destek alıyorsa bir makine için aynı makineyi teşvik belgesi kapsamında alamaz. Burada devletin sana verdiğim bir destek varsa bir konu ile ilgili ikinci bir yerden yine benden destek alamazsın demektedir. Bunun neticesinde kamu kuruluşundan bir konu ile ilgili gider kalemi ile ilgili iki farklı, üç farklı kamu kurumundan destek alınamaz,teşvik belgesi de bunun içine dahildir. 

Ancak şöyle bir durum olabilmektedir devletin verdiği krediler var ya da  KOSGEB tarafında kredili destekler olmakta sadece firma kredili destek alırsa teşvik belgesi kapsamına dahil edilebilir. Çünkü orada hibe almadığından ötürü geri o aldığı tutarı ödediğinden ötürü burada teşvik belgesi kapsamında makine için hem krediyi devlete hemde teşvik sistemine dahil edebilir.

Yatırım Teşvik Belgesi Kapsamında kullanılmış Makine ve Teçhizat Temin Edebilir Miyiz?

Yatırım Teşvik Belgesi kapsamında kullanılmış yerli makine ve teçhizat temin edilemez.Teşvik sistemi hakkında yerli ve yabancı makine listeleri hazırlanmakta ve bu makine listelerinde yer alan makinelerin hepsinin sıfır olması yani hiç kullanılmamış, yeni alınan makineler olması gerekiyor. 

Ancak, devlet şöyle bir imkan sağlıyor ithal alınacak direk yurt dışından gelecek makineler olacaksa eğer ve sıfırı pahalıysa ikinci el muadilini veya benzerini bulursan ben ikinci el olarak da desteklerim, yani yurt dışından getireceğimiz makineler ikinci el ve sıfır olarak desteklenebilir, ancak yurt içinden aldığımız yerli üretim ya da millileştirilmiş makineler olsun bunların hepsi sıfır olması gerekmektedir.

Yatırım Kapsamında Taşıt Araçları Teşvik Edilmekte Midir?

Yatırım kapsamında her türlü nakil vasıta statüsünde ya da binek araçlar destek kapsamına girmez. Ancak, fabrikada kullanılacak forklift destek kapsamına girmektedir. Ya da maden sektöründe iş makinesi almaya kalktığınızda bu destek kapsamına girmektedir. Ama ben ürünleri nakil yapmak için fabrikama bir tane kamyonet, kamyon, tır  alıcam dediğinizde bu kara taşıtı destek kapsamına girmez ya da içerdeki satış elemanının kullanması için bir otomobil alıcam dediğinizde yine bu da destek kapsamına giremez.

Yatırım Teşvik Belgesi Kapsamında İnşaat Giderleri Desteklenir Mi?

Yatırım teşvik belgesi kapsamında inşaat giderleri desteklenmektedir. Şu şekilde desteklenir, genel teşvik sisteminde bu inşaat giderleri desteklenmiyor, genel teşvik sisteminde sadece KDV ve gümrük vergisi muafiyeti vardır. Ancak bölgesel teşvike baktığımızda inşaat giderleri desteklenmektedir. Bölgesel nitelikli ve stratejik yatırımlardan, inşaat giderleri desteklenmekte, fakat inşaat giderleri ile ilgili yaptığımız harcamalarda KDV yi öderiz, sadece yatırıma katkı oranı yapacağımız inşaat harcamasının belli oranda kurumlar vergisinden muafiyet hakkı vardır. İnşaat giderinin KDV si ödenmekte, sadece vergi indirim hakkına sahip olarak vergiden düşmekteyiz.

Yatırımımızı Teşvik Belgesini öngörülen sürede Tamamlanmaması halinde ek süre alınabiliyor mu?

Firmalarımız yatırım teşvik belgesini aldıklarında, üç yıllık bir süre içerisinde yatırım teşvik belgesini aktifleştirmektedir. Burada firmalarımız teşvik belgesini üç yıl içinde, eğer isterlerse artı bir yıl olarak toplamda dört yılda yatırımlarını tamamlayabilmektedir. Üç yıl müşterilerimize yeterli gelmediğinde, T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı bir buçuk yıla kadar ek uzatma hakkı vermektedir. Bu aşamada firmalarımızın dikkat etmesi gereken nokta üç yıl tamamlandıktan sonra değil, yatırım teşvik süresinin tamamlanmasına son beş altı ay kala durum analizi yapmaları gerekmektedir. Yatırım tamamlanmadığı anlaşılınca 5-6 ay öncesinde T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na müracaatını yaparak erkenden bu hakkı almaları oldukça önemlidir. Bakanlık süre dolduğunda firmaların yatırım teşvik belgesi kapsamında hem kapama sürecine girmesini istemektedir. Bu süre sonrasında tarih belge süresi tamamlandığı için yeni makine alımları olduğunda yatırım teşvik kapsamına giremeyebilmektedir. Firmaların bir buçuk yıla kadar uzatma hakkı, bu teşvik sistemi içindeki unsurların hangisi olduğu fark etmeksizin tüm firmalar için geçerlidir. Genel teşvik, bölgesel teşvik ayrımı olmamaktadır.

Ümit Kırım – Süreç Lideri I İhracat Yatırım ve KOSGEB Projeleri

Gökçe Gemici – İş Analisti