Buluş Nedir?

Fikri Mülkiyetten söz ediyorsak ortada bir yaratma vardır. Bu yaratmanın da cinsine göre devreye fikri mülkiyet aktörleri girer. Nedir bunlar? Marka, patent, faydalı model ve tasarım. Bu haklara ilişkin de elbette koşullar ve hükümler bağlayıcı koşulları içeren mevzuatlar var.

Eğer patent ya da faydalı modelden bahsediyorsak, yaratmamız teknik bir yaratmaysa ortada bir buluş, teknik bir problem için teknik bir çözüm varsa o zaman patent ya da faydalı model söz konusu olmalıdır. Dünya Fikri Haklar Örgütü WIPO buluşu «teknik bir sorunun yeni ve yaratıcı bir çözümü» olarak tanımlamıştır. Patentlere konu olan buluş özünde iki temel özelliği barındırır: «teknik sorun» ve «yeni bir çözüm» buluşlar ürün ve usul olmak üzere ikiye ayrılır. Buluş konusu yeni bir ürün öneriyorsa ürün buluşu, bir ürünün üretilmesi için yeni bir usul (yöntem) öneriyorsa usul buluşu olarak adlandırılır. Patent belgesi almak amacıyla yapılan bazı başvurularda ürün ve usul buluşları aynı başvuruda yer alabilmektedir.

Sınai Mülkiyet Kanunu Çerçevesinde Buluşun Tanımı 

Sınai mülkiyet kanunu ve yönetmeliği buluşun tanımını yapmaz. Ulusal mevzuatın herhangi bir yerinde buluşun tanımını göremeyiz. Ancak 82.madde bize nelerin buluş olmayacağını anlatmaktadır. 82. maddenin 2. paragrafı buluş olmadığı için patentlenemeyecek konuları listeler, 3. paragrafı ise buluş oldukları halde patentle korunamayacak yani tekel hakkına sahip olunamayacak konuları listeler.

Maddelere detaylı bakarsak;

A bendinde keşifleri görüyoruz. Keşifler bir insan yaratması değildir, zaten mevcut olan şeylerin bulunmasıdır. İnsan teknik olarak ortaya çıkarmamıştır yani yaratma yoktur.

Bilimsel teoriler ve matematiksel yöntemler de uygulaması bilinmeyen, uygulaması olmayan,  soyut konulardır. Yani henüz bir uygulamada kullanılmamıştır teorilerdir diyebiliriz. Abstract IP olarak tanımlanır.

Madde 82’de şöyle bir ifade var “sadece bu konu veya faaliyetlerin kendisi patentlenebilirliğin dışında kalır” yani bir keşifi tek başına patentleyemezsiniz ama bir buluşun içinde kullanabilirsiniz. Mesela molekülü patentleyemezsiniz ama ilacın içinde kullanarak bir formülasyon geliştirirseniz olabilir. Ya da matematiksel yönetimi bir cihazın içerisinde kullanıyorsanız patentlenebilir hale gelebilir.

Yeni bir satranç yönetimi ve kurallar geliştirdiniz patentle korunamaz çünkü buluş değildir.

Aynı şekilde B bendinde göreceğimiz maddelerde az önce ifade ettiğim açıklamalar nedeniyle patent korumasına konu olamazlar.

C bendinde ise bilgisayar programlarını görüyoruz. Bilgisayar programları en çok tartışılan konulardan biridir. Bilgisayar programları AP ofisi örneklerinde verdiği açıklama şu: bilgisayar programı bir eylemi anlatabilmek için kullanılan özel bir dilde yazılmış bir ifadedir. Dolayısıyla, buluş olarak değerlendirilmez ama bu bilgisayar programını bir sorunu çözmek için uygulamaya döktüğünüz takdirde ya da o bilgisayar programınında yazılmış ifadeleri kullanarak bir eyleme fiile dönüştürdüğümüzde bu bir yazılımdır. Ve eğer bu eylem teknik bir sonuç doğuruyorsa o zaman patentlenebilir bir buluş haline gelebilir.

Bu yüzden bilgisayar programları, yazılımlar patentlenemez diye düşünerek buluşumuzu kenara kaldırmamız gerekir. Burada anlaşılması gereken tanımlar ve kavramlar var. Ama C bendine göre bilgisayar programları tek başına buluş olmadıkları için patentle korunamamaktadır.

Ç bendinde ki bunlar zaten eser olarak addedilir. Yani makaleler tezler, derlemeler, bunlar eser olarak kabul edilir. Telif hakkına haizlerdir. Bir makale yazdınız bu tek başına eserdir ancak telife konu olan kısmı ifadelerdir. Yani, o makaledeki teknik kısım bir molekül, bir yöntem, bir yazılım anlatmış olabilirsiniz. Ama telif teknik hiçbir şeyi korumaz. Bu çerçevede de buluş olmadıkları için patentle değil telif hakkı ile korunur.

Bilginin sunumu da buluş olmadığı için patentle korunamazlar.

82.nin 3’üne gelirsek, bu maddeler patentlenemez buluşlardır. Yani, buluş olduğu halde patentlenemeyecek konulardır. Nedir bunlar?

A bendi: Aslında bir tanımı yok. Ama uluslararası anlaşmalardan yola çıkarak toplumun genel ahlakına aykırı düşecek buluşlar patentlenemez. Genel ahlak kamu düzeni her topluma özgü her toplumun kendi disiplinine göre belirlenir. Ulusal mevzuatla belirlenir ama bizim mevzuatta tam bir tanımı yok. D bendinde tekrar edilmiş ancak d bendi bu a bendine örnek olabilir. Teknik yaratmalar oldukları halde patentle tekel haline alınamaz

B’den devam edersek. Mikrobiyolojik ürünler ve işlemler hariç diyor. Yani, bunlar patentle korunabilir. Ancak esas olarak biyoloji işlemlerdi. Doğada bir türün üremesini sağlayacak bölünme üreme gibi, doğada zaten doğal olarak var olan işlemleri kullanarak yeni bir tür bile geliştiriyor olsanız patent alamazsanız.

C bendi yine oldukça tartışılan bir konu. Teşhis veya tedavi yönetimini tek başına patentle korumanız mümkün değildir. Bu bend aslında yapılan geliştirmeyi bir buluş olarak kabul ediyor ancak anayasal olarak herkesin tedavi ve teşhise ulaşabilme hakkı olduğu için patentle tekel verilemez konulardır. Bu genel olarak her ülkede bu şekildedir. O zaman ilaçlara nasıl patent alabiliyoruz sorusu akıllara gelebilir. 6.paragrafta açıklanmaktadır. Teşhis ve tedavi yöntemlerinin içinde olarak tanımlanır ve patentle korunabilir. Bir örnek verelim. Bir diş implantı azına yerleştirilme yönetimi için patent alamazsınız. Ama implant tek balına 82/6’nın içine istisnalara girer.

D bendi gen dizilimi yine tartışılan bir konudur. Şimdi diyelim ki x kişisinde öyle bir gen dizilimi var ki asla hasta olmuyor. Bu gen dizisini keşfedersek adı üstünde doğal olarak bu kişide bulunan bir şeyi keşfediyoruz. Patentle koruyamayız. Ama aldık bu gen dizisini sentetik olarak ürettik ve örneğin bir serumda kullandık. Serumun kendisi patentle korunabilir. İçinde gen dizisi de olacak şekilde.  Sentetik olarak geliştirilmiş olması önemli. Patentlenebilirlik kriterlerinin detaylı olarak incelenmesi, tüm başvuru süreçlerine geçilmeden önce gerçekleştirilmesi gereken bir adımdır. Bu adımı yerine getirmek size maliyet ve zaman avantajı sunmaktadır.

Her Buluş Patent Yoluna Girmeli Midir?

Buluş yapanın dört davranış alternatifi vardır:

Alternatif 1: Buluş açıklanmaz ve uygulanmaz. Bu buluşun toplum yararına kullanılmaması anlamına gelir.

Alternatif 2: Buluş açıklanır ve uygulanır, herkese serbest bırakılır. Bu buluşu herkes serbestçe kullanabilir anlamına gelir. Buluş sahibi, emek, zaman, para harcadığı buluş için, kendisine tanınan münhasır hakkı kullanmaz

Alternatif 3: Buluş sahibi veya haklarını devrettiği kişi, önce patent veya faydalı model başvurusu yapar, daha sonra isterse buluşu açıklar ve uygular veya bir başka kişinin uygulaması için lisans sözleşmesi yaparak izin verir. Buluş iddiası, ilgili kamu kurumu tarafından araştırılacak, incelenecek ve eğer ölçütleri karşılıyorsa belge verilerek korunacaktır.

Alternatif 4: Patent veya faydalı model başvurusu yapılmaz, buluş üçüncü kişilere açıklanmaz, gizli tutulur. Bu seçenekte, buluş sahibi isterse buluşu kendisi kullanır ve uygular ve/veya isterse buluşun kullanımı ve uygulanması için bir başka kişiye sözleşme yaparak izin verir.

Patent Başvurusu Yapmadan Önce Nelere Dikkat Etmek gerekir?

-Buluş kimseye anlatılmamalı.

-Buluş bir makalede ya da herhangi bir mecrada yayınlanmamalı.

-Fayda maliyet analizi yapılmalı.

-Önceki teknik araştırması yapılmalı.

Buluşunun korunmasını isteyen bir müvekkile sorulması gereken en önemli sorulardan birisi de buluşun neden korunmak istediğidir. Pratikte birçok müvekkil bu soruyu üretim serbestliği kazanmak olarak yanıtlar. Bu durumda müvekkili patentin negatif bir hak olduğu konusunda bilgilendirmek gerekir. Peki, bu ne demektir? Bir patent, sahibine patentle korunan buluşu kimin uygulayamayacağını söyleme hakkı veren negatif bir hak sağlar. Yani, patent hakkı buluş sahibine ticarileştirme hakkı vermez, buluşun başkaları tarafından ticarileştirilmesini engeller. Bu sebeple, birincil amacı faaliyet serbestliği olan müvekkil için üretim serbestliği araştırması yapılması gerekmektedir. Sizin de patente konu olacağını düşündüğünüz bir buluşunuz varsa daha öncesinde patent örneklerini inceleyerek kendinize göre bir plan çıkarabilirsiniz.