Tasarım Faaliyeti ve Tasarım Merkezi kavramı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hazırlanan “Ar-Ge Reform Paketi” ile birlikte 1 Mart 2016 tarihinde hayatımıza girmişti. Bu düzenleme ile 5746 sayılı Ar-Ge Kanunun adı “Araştırma Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun” olarak değiştirilmiştir. Böylece tasarım merkezlerinin de Ar-Ge merkezlerine sağlanan destek ve muafiyetlerden yararlanması sağlanmıştır.
Tasarım Faaliyeti Kavramını Daha İyi Anlayabilmek!
Tasarım Faaliyeti: Katma değer ve rekabet avantajı yaratma potansiyelini haiz, ürün veya ürünlerin işlevselliğini artırma, geliştirme, iyileştirme ve farklılaştırmaya yönelik yenilikçi faaliyetlerin tümüdür.
Araştırma Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun maddesindeki tanım dikkate alındığında “sanayi alanında” ve “Bakanlar Kurulu’nun uygun göreceği diğer alanlarda” ifadeleri Tasarım Merkezi olabilme uygunluğu açısından oldukça önemli ve yoruma açık bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu doğrultuda tasarım faaliyeti “Endüstriyel Tasarım” ve “Mühendislik Tasarımı” olmak üzere 2 şekilde değerlendirilebilir.
Endüstriyel Tasarım: Sanayide üretilebilecek niteliklere sahip nihai kullanıcıya yönelik geliştirilen ve odağında bulunan kullanıcıların beğenisini kazanarak işlevsellik açısından ihtiyaçları karşılayacak nitelikteki tasarım çalışmasıdır. Tasarım sonrasında ortaya çıkacak kullanıcı merkezli konsept ürün, inovatif özellikte bir ürün veya hizmet olabilir.
Endüstriyel Tasarım Aşamaları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Projelendirme
- Beyin fırtınası
- Fikir üretme
- Konsept geliştirme
Mühendislik Tasarımı: Konsept geliştirme aşamasından sonra izlenen aşamalar bu alanın alt süreçlerini kapsamaktadır. Bu süreçler aşağıdaki gibi ifade edilebilir:
- Prototipleme
- Detay tasarım
- Tasarım doğrulama
Tasarım Merkezi’nin Ar-Ge Merkezinden Farkı Nedir?
Ar-Ge Merkezi ile Tasarım Merkezi arasındaki fark ilgili mevzuatta yer alan tanımlarda açıkça belirtilmiştir. Ar-Ge Merkezi tasarım da dahil, kavram geliştirmeden pilot tesis kurulumuna kadar tüm araştırma, geliştirme ve yenilik aşamalarını içerirken; Tasarım Merkezi’nin yapabileceği çalışmalar yalnızca fikrin tasarıma geçişinden önceki hazırlık, tasarım ve doğrulama testleri ile kısıtlıdır.
TÜBİTAK-TEYDEB (Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Daire Başkanlığı) gözetiminde yürütülen projelerin çoğunun “Ar-Ge” projesi olması nedeniyle, “Tasarım Merkezleri”nde bu projelerin yürütülmesi halinde, desteklerden yararlanma noktasında ciddi anlamda sıkıntılar söz konusu olabilmektedir.
TÜBİTAK Ne İster?
TÜBİTAK’ın yeni çağrılı sistemi kapsamında değiştirdiği mantıkta projelerin TRL seviyeleri (Technology Readiness Levels) önem kazanmıştır. Bu seviyeler yeni bir ürün yada sürecin fikir aşamasından, geçerliliğinin kanıtlanmasına kadarki tüm teknolojik çalışmaları kapsamaktadır. Teknoloji Hazırlık Seviyeleri; geliştirilecek olan ana çıktıyı esas alır, bu çıktıyı elde etmek için kullanılabilecek teknolojilerin durumlarını belirler ve bu teknolojiler arasındaki teknik ilişkileri sorgular. Bu seviyeler şöyledir:
TRL 1 -Temel prensiplerin gözlenmesi
TRL 2 -Teknoloji konseptinin formüle edilmesi
TRL 3 – Konseptin deneysel kanıtlanması
TRL 4 – Laboratuar seviyesinde teknolojinin geçerliliğinin onaylanması
TRL 5 – Bütün ya da bileşenler itibariyle prototipin bilgisayar ortamında tasarımının onaylanması
TRL 6 – Prototipin çalışma ortamına benzetilmiş ortamda denenmesi,
TRL 7 – Prototipin gerçek çalışma ortamında üretilip montajının yapılmasıyla denenmesi,
TRL 8 – Prototipin test edilmesi,
TRL 9 – Prototipin gerçek imalat şartlarında geçerliliğinin kanıtlanması.
Tasarım Merkezi’ne dahil edilen projelerde odak faaliyetler “Endüstriyel Tasarım” ve “Mühendislik Tasarımı” olduğundan, kapsam olarak seviyeleri TRL 5-9 arasındadır. Bu durumda Tasarım Merkezi’ne dahil edilmek istenen TÜBİTAK projeleri için 2 yol izlenebilir.
-
Tasarım Merkezi’nde Gösterilen TÜBİTAK Projesine Ait Harcama ve Giderler Merkez Dışına Almak
Tasarım Merkezi’nde gösterilen TÜBİTAK projesinin kavram geliştirme aşamasında oluşacak giderlerin, tasarım merkezi giderlerinin dışında tutulması gerekir. Aynı zamanda merkezde görev alan personelin adam/ay oranı 1’i geçmeyecek şekilde tasarım merkezindeki eforu ayrıştırılarak aradaki fark TÜBİTAK projesine yansıtılır.
Örneğin; Günlük 9 saat üzerinden net çalışma süresini baz alan bir Tasarım Merkezi’nde ilgili ayda 135 saat çalışmış bir personeli düşünelim.
Kişinin Tasarım Günü: 153 saat / 9 saat = 17 gün
Adam Ay Oranı: 17 gün / 30 gün = 0,56 (Merkezde projeler için harcadığı toplam efor)
Merkez Dışında Geçirdiği Süre = 13 gün
Merkez Dışında Harcadığı Efor = 0,44 adam/ay
Merkez dışında o ay için harcadığı efor, TÜBİTAK projesinde kullanılabilir. Merkezlerin vergisel teşvikleri 5746 sayılı kanuna göre TÜBİTAK-TEYDEB projeleri için de geçerli olduğundan, ilgili TÜBİTAK proje süreleri ve hibe çıkarıldıktan sonraki Ar-Ge ve tasarım giderleri teşvike tabidir. TEYDEB’ den alınan hibeler karşılığı yapılan harcamalar tasarım indirimine konu edilmemelidir.
-
Projeyi Tasarım Merkezi’nde Gösterilmeyip Ayrı Olarak Değerlendirmek
Tasarım Merkezinde TÜBİTAK projeleri gösterilmeyip ayrı olarak değerlendirildiğinde, merkezdeki projeler gibi vergisel teşviklere tabi olduğundan firmanın herhangi bir vergisel kaybı olmayacaktır.
Son olarak, ilgili projenin merkez dışında yürütülmesi durumunda dikkat edilecek bazı noktaları da hatırlatmakta fayda görüyorum:
- Tasarım Merkezi personeli yer almamalıdır.
- Proje sırasında Tasarım Merkezi’ne ait genel giderler kullanılmamalı, kullanılsa dahi teşvik kapsamına alınmamalıdır.
- Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler tasarım indirimine konu edilmemelidir.
Çilem Arslankurt
Uzman Danışman | Ar-Ge & Tasarım Merkezi