Sınai mülkiyet hakkı özetle yenilik ve endüstriyel buluş kapsamına giren ticari fayda güderek üretilen ürün veya malların ilk uygulayıcılarına işaret eden ve bu ürün veya malların ayırt edilmesine ilişkin belirli düzenlemeler getiren yani yasal bir koruma sağlayan haklar bütünüdür. Logo tescil ettirme bu hak içerisinde değerlendirilir.
Sınai mülkiyet hakları ülkemizde kanun maddelerinde ayrı olarak ele alınmaktadır. Sınai haklar ile ilgili birden çok kanun yer almaktadır. Marka, patent, tasarım ve sınai mülkiyet hukuku olarak ayrılmaktadır.
Sınai Haklar Nedir?
Sınai mülkiyet hakkı özetle yenilik ve endüstriyel buluş kapsamına giren ticari fayda güderek üretilen ürün veya malların ilk uygulayıcılarına işaret eden ve bu ürün veya malların ayırt edilmesine ilişkin belirli düzenlemeler getiren yani yasal bir koruma sağlayan haklar bütünüdür. Logo tescil ettirme bu hak içerisinde değerlendirilir.
Sınai mülkiyet hakları ülkemizde kanun maddelerinde ayrı olarak ele alınmaktadır. Sınai haklar ile ilgili birden çok kanun yer almaktadır. Marka, patent, tasarım ve sınai mülkiyet hukuku olarak ayrılmaktadır.
Sınai Mülkiyet Kanunu Ne Zaman Çıktı?
Sınai mülkiyet kanunu , (smk) 6769 sayılı olan Sınai Mülkiyet Kanunu adı ile Yürürlüğe Girdi 07 Haziran 2017. 6769 sayılı olan Sınai Mülkiyet Kanunu (“Kanun”), madde 30/1 ile 10.01.2017 tarihinde ve 29944 sayılı Resmi Gazete üzerinden yayımlanması ile yürürlüğe girmiştir.
Sınai Mülkiyet Kanunu Hangi Konuyu Düzenlemektedir?
Sınai mülkiyet kanunu marka, coğrafi işaret, patent, yararlı model yahut geleneksel ürün adına ait başvuruları kapsayan mevzuları düzenler.
İpucu
Fikri ve sınai haklar adı altında geçen haklarınız ile ilgili verdiğimiz hizmetlerle alakalı tüm bilgilere sahip olmak istiyorsanız "Fikri ve Sınai Haklar Danışmanlığı" sayfamız ilginizi çekecektir.
Fİkri ve Sınai Mülkiyet Hakları Nedir?
Fikir mülkiyeti ekonomik değeri olan fikri emek ürünlerinin korunmasını içeren bir hukuk dalıdır. Telif hakkı gibi sorunlarla ilgilenir. Entelektüel ürünler günümüz dünyasında büyük bir değere sahiptir. Bu değerin değeri bu fikre sahip olan kişiye verilmelidir. Bununla birlikte, bazen, sahibinin izni veya tazminatı olmadan fikirleri kullanmak için girişimlerde bulunulur. Bu noktada fikri mülkiyet hukuku (fikri hukuk) devreye girmektedir.
Telif hakları, patentler, faydalı modeller, tasarımlar, markalar, coğrafi işaretler, yeni bitki çeşitleri, entegre devre topolojileri, biyoteknoloji, genetik teknoloji, bilgisayar programları, veri tabanları ve hatta ticari sırlar fikri mülkiyet hakları çatısı altındadır. Bu kavramın genişleme eğilimi vardır. Son zamanlarda folklor, biyo çeşitlilik, geleneksel bilgi ve hatta nanoteknoloji uluslararası alanda geniş çapta tartışılmakta ve bu konularda ulusal ve uluslararası düzeyde yeni kurallar kabul edilmektedir.
Marka Hakkı
Marka; bir işletmenin mal veya hizmetlerini diğer işletmelerin mal veya hizmetlerinden ayıran bir işarettir. Marka olabilecek işaretlerin yelpazesi oldukça geniştir. Bu durumda, herhangi bir işaret, özellikle kelimeler, sayılar, harfler, sayılar ve malların şekli veya ambalajları gibi kişilerin adları dahil olmak üzere bir ticari marka olabilir. Günümüzde koku ve ses markaları bile korunmaktadır. Ülker, Arçelik, Bellona gibi ürün markalarının yanı sıra Akbank ve Güneş Sigorta gibi hizmet markaları da koruma altına alınmıştır.
Sınai mülkiyet haklarına ait markalar 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu'na tabidir. Ticari unvanlar ve şirket adları Ticaret Kanunu tarafından düzenlenir ve korumaları markalara göre daha zayıftır.
Eser Sahibinin Hakları
Kanunun 8. maddesine göre eser sahibi; "Eserin sahibi olan yani onu yaratan kişi demektir. İşleme ve derleme sahibi, onu işleyen kişidir ve asıl eser sahibinin haklarına zarar vermez. ." biçiminde tanımlanır. Eserin üzerinde yaratıcının adı geçiyorsa veya mahlas takdim ediliyorsa, aksi belgelenmedikçe kişi eserin sahibidir. Yayımlanan eserde eser sahibinin adı geçmiyor ve yayımcının adı geçmiyorsa, net değilse kopyacı eser sahibine tanınan hakları kullanma hakkına sahiptir.
Bir eser birden fazla kişi tarafından yaratılmışsa ve bu kişilerin oluşturduğu parçalar bölünmez bir bütün oluşturuyorsa, eseri yaratan kişi eserin müşterek sahibi olur. Bu durumda eser sahipliğinden doğan hakları müştereken kullanacaklardır.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu eser sahipleri hakları ile manevi haklar ve ekonomik haklar birlikte olmak üzere iki kategoriye ayrılmaktadır.
Manevi haklar: Manevi haklar, eser sahibi ile eser arasındaki duygusal ilişkiden kaynaklanan, eser sahibinin eser üzerindeki ekonomik olmayan hak ve yetkileridir.
Mali haklar: Mali haklar, eser sahibinin eser üzerindeki mali hak ve yetkileridir.
Bu hakların kullanım hakkı doğrudan ve münhasıran eser sahibine aittir. Hukuki uyuşmazlıklar genellikle eserin ekonomik haklarıyla ilgilidir. Eser sahipleri veyahut mirasçı olanları mali haklarını birbirlerine ya da karşılıksız olarak, geçici olarak ya da süresiz olarak devredebilirler.
Endüstriyel Tasarım Hakkı
Ülkemizde endüstriyel tasarımların yasal düzenlemesine yönelik ilk çalışma 1965 tarihli "Endüstriyel Boyama ve Modelleme" Yasası olmuştur. Ancak 1965 taslağı yayınlanmadı. Daha sonra Mayıs 1993'te Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, tasarımın yasal düzenlemelerini yapmak üzere yeni bir komite kurdu. Ancak bu araştırma yayımlanmadı ve endüstriyel tasarımlar yasallaştırılmadı.
Yönetmelikler 554 sayılı endüstriyel tasarımların korunmasına ilişkin bu, tasarım kanununa ilişkin ilk özel hükümdür. Kararname 1995 yılında yürürlüğe girdi.
554 Sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, tescilli tasarım hakkı sahiplerine haklarını korumak için çeşitli taleplerde bulunma ve dava açma hakkı vermektedir.
Patent Hakkı
Patent, buluş sahibinin, buluş konusu ürünü belirli bir süre için üçüncü bir kişinin buluşun ürününü üretmesini, kullanmasını, satmasını veya ithal etmesini engelleme hakkına sahip olduğu bir belgedir. Neredeyse icat edilen her şey patentlerle korunmaktadır. İcat edilen ürün veya sistemin tüm hakları patent sahibine aittir ve izinsiz kullanılamaz.
Patent, ürün veya buluş sahibine benzer ürünlerin satışı, pazarlaması, kopyalanması, üretimi gibi alanlarda imtiyazlar sağlayan resmi bir belge ve unvandır.
Makineler, aletler, cihazlar, bileşikler ve işlemler ve çeşitli üretim yöntemleri patent koruması kapsamındadır.
Patent kanununun amacı; buluşu, yeniliği ve yaratıcı fikri faaliyetleri teşvik etmek için gerekli korumayı sağlamanın yanı sıra endüstriyel buluşlar yoluyla elde edilen teknolojik çözümlerin uygulanmasını sağlamaktır. Patentlerin verilmesi ve sanayide uygulanması ile teknolojik, ekonomik ve sosyal ilerleme sağlanmıştır.
Bağlantılı Haklar
Bağlantılı haklar, yaratı sahibinin maddî ve manevî haklarına zarar vermemek şartıyla ve kanunî sınırlamalar çerçevesinde, icracı sanatçıların, fonogram yapımcılarının, radyo tv kurumlarının ve film yapımcılarının yapmış oldukları faaliyetler kararı ortaya çıkan haklar olarak tanımlanabilir.
Faydalı Model Hakkı
Faydalı model hakkı denilen hak, tescilli bir hak olmakla beraber teknik ve fonksiyonel buluşlarda buluşun sahibine tekel niteliğinde yetkiler vermektedir. Faydalı model mevzuatı, teknik buluşları koruduğundan dolayı, ürünlerin dış görünümünü sakınan tasarım korumasından ayrılır.
Coğrafi İşaretler Hakkı
Coğrafi işaret hakkı, muayyen bir coğrafi civar ya da alan ya da bölge ismi ile anılan mamüllerin korunmasını elde eden gerçek ya da tüzel kişilere devlet tarafınca ürün üstünde tekel hakkı verilmesidir.
Fikri mülkiyet haklarının, hukukun öteki alanlarından farklı, kendine özgü niteliklere sahiptir. Bahsi geçen bu mülkiyetin tüm özellikleri dikkate alınmadan ve düz bir mantıkla, bu alanda yaşanan hukuki problemlere çözümler üretilemez. Fikri mülkiyet haklarının mühim özellikleri şu şekildeki sıralanabilir:
- Eşyadan değişik olarak fikri mamüllerin maddi bir varlığı yoktur, kısaca soyuttur. Örneğin bir şarkı, fotoğraf veya teknik bir sorunu çözen icat düşüncesi elle tutulamaz. Fikri mamüller dış âleme emsalsiz bir ürün, çizgi, şekil, desen, renk kompozisyonu, güzel sesler, tınılar, bir şiir veya hikâye olarak yansır.
- Fikri iyelik hakları kaide olarak devir, lisans, rehin ve haciz benzer biçimde hukuki işlemlere mevzu olabileceği benzer biçimde mirasla da intikal eder. Başka bir deyişle, ticari kıymeti olan bu haklar alınıp satılabilir.
- Fikri iyelik hakları, sahibine tekel durumunda mutlak yetkiler verir. Yani hak her insana karşı ileri sürülebilir. İlgili hak, ticari amaçla ancak gerçek sahibi yada onun izin verdiği kişiler tarafınca kullanılabilir.
Tekelci niteliklerine karşın bu hakların korunması yeni ve emsalsiz emek harcamaları tetiklediği için uzun solukta ülke ekonomisini rekabetçi bir yapıya kavuşturur. Benzer halde yazınsal ve kültürel sahadaki yeni emek harcamalar da topluluğu geliştirir. Bu benzer biçimde düşüncelerle yasa koyucular teknik, ekonomik, yazınsal ve kültürel sahalarda meydana getirilen fikri üretimi teşvik etmek için bu hakların sahiplerine, muayyen sürelerle sınırı olan olmak kaydıyla, tekelci yetkiler vermeyi göze alır.
Fikri ve Sınai Mülkiyet Haklarının Teknolojik İlerlemedeki Önemi
Bu haklar, bir ülkenin teknolojik ilerlemedeki mühim göstergelerinden biridir. İnsanlığın eriştiği rahatlık düzeyi, edebiyat, sanat, bilim ve teknoloji alanındaki dev gibi ilerlemeler araştırıcı üretken faaliyetlerin sonucudur.
Böylesi insan faaliyetlerinin korunması ve teşvik edilmesi sürdürülebilir büyüme adına bütün insanlığın yararınadır. Günümüzde sosyoekonomik gelişimin en mühim unsurlarından olan bilim ve teknolojiyi üretenlerin haklarının korunması minimum icat kadar önemlidir.
Ülkemizin rahatlık ve ömür standardının artması, gelişmiş ülkelerle olan rekabet kuvvetiyle endekslidir, rekabet gücümüzün artması ise üretkenliği artırmakla mümkündür, üretkenliği çoğaltmak insanları icat meydana getirmeye motive etmekle gelişir, icat yapanların haklarının korunması bu aşamada en faal motivasyonu sağlayacaktır. Bu sayede ülke ve insan kaynaklarının ürün ve hizmete dönüştürülmesi ile ekonomik ve sosyal yarar sağlanacak sosyoekonomik büyüme gerçekleşecektir.
Ülkelerin kalkınmaları için entellektüel ana paraya gereksinim vardır. Genç beyinler ve fikri ve sınai iyelik hakları, bir ülkenin entellektüel birikimleridir. Genç beyinlerimizi, sınai iyelik hakları mevzusunda bilgilendirdikçe, yeni ve yaratıcı teknolojiler, vatanımızda tasarlanabilir hale gelecektir. Eğer bu ürünler, sınai iyelik haklarıyla internasyonal alanda korunursa, o ürünleri ancak vatanımızda üretip, yurt dışına ihracatını yapabiliriz. Bu sayede ülkemiz süratli bir ivmeyle kalkınabilir. Firmalarımız markalaştıkça, internasyonal müşterilerin markalarımıza itimatı arttığı için ihracatımız artacaktır.
Fikri Mülkiyet Örnekleri
Telif hakları, patentler, yararlı modeller, tasarımlar, markalar, coğrafi işaretler, yeni bitki çeşitleri, entegre dönem topografyaları, biyoteknoloji, gen teknolojisi, bilgisayar programları, veri tabanları ve hatta ticari sırlar misal verilebilir.
Fikri ve Sınai mülkiyet hakkı, patent gereken ürünler için bu hakları talep etmek açısından mülkiyet hizmeti veren kurum ve şirketlere gerekli belgeler ile başvurarak alınabilir.
Fikri ve Sınai Haklar Hangi Hak Grubundadır?
Fikri ve sınaî mülkiyet hakları genel olarak şu yedi temel grup içerisinde ele alınmaktadır:
- Fikir-Sanat eserleri
- Entegre Devre Topografyaları
- Yeni Bitki Çeşitleri Üzerindeki Islahçı Haklar
- Patent
- Endüstriyel Tasarım
- Coğrafi İşaretler
- Marka
Fikri ve Sınai Hukuku Alanına Hangi Davalar Girer?
Fikri ve sınai haklar hukuku dahilinde uyuşmazlığa dönüşen söz konusu durumlar için dava döneminin devreye girmesi gerekmektedir. Fikri ve sınai hukuku konusunda görülen davalar genel olarak şunlardır:
- Markalar, patentler, endüstriyel tasavvur, yararlı model hakları uyuşmazlıklarından otaya çıkan davalar,
- İptal, hükümsüzlük, tazminat ve haksız rekabet davaları,
- Ulusal ve internasyonal merciiler önündeki müvekkiller temsili,
- Taklit konusu davalar,
- Musiki eserleri, fotoğraflar, mimari eserler, edebi eserleri, bilgisayar yazılımları, telif davaları,
- Ticari sırların kötüye kullanılması davaları